Yeni müfredat ile birlikte 2024-2025 yılında ders kitaplarının içeriği değişmiştir. Bu yazımız da tamamen yeni müfredata göre şekillendirilmiştir. 1. dönem 2. edebiyat sınavına hazırlanmak için için aşağıdaki soru cevap şeklindeki çalışmadan yararlanabilirsiniz. (1. sınavda sorumlu olduğumuz konulara da çalışmayı unutmayalım, sayfanın sonunda bulabilirsiniz.)
Hikâye nedir?
Yaşanması mümkün gerçekçi olayların yer, zaman ve kahramanlar çevresinde anlatıldığı kısa metin türüne hikâye (öykü) denir. Hikâye; insan yaşamından kesitler sunan, belirli bir olay ya da durum etrafında gelişen, az sayıda kahramanla sınırlı zaman- mekan unsurlarıyla örülmüş kısa metin türüdür.
Hikâyenin özellikleri nelerdir?
- Kısa ve yoğun bir anlatıma sahiptir.
- Tek bir olay ya da durum etrafında gelişir.
- Olaylar sınırlı bir zaman ve mekanda geçer.
- Kahraman sayısı azdır.
- Kahramanların iç dünyasına çok derinlemesine inilmez.
- Kurmacadır.
- Genellikle tek bir ana tema etrafında şekillenir.
- Olay hikâyesi ve durum hikâyesi olmak üzere ikiye ayrılır.
Anı nedir?
Anı; bir kişinin kendi yaşamında geçmişte yaşadığı olayları, gözlemlerini, tanık olduğu durumları belli bir zaman sonra anımsayarak ve yorumlayarak yazıya aktardığı edebi metin türüdür. Kısaca ”Geçmişin tanıklığıdır.” Yazar, şahit olduklarını ve yaşadıklarını unutmamak, paylaşmak veya geleceğe aktarmak için anı yazar.
- Gerçek ve yaşanmış olaylara dayalıdır, kurmaca değildir.
- Yazar kendi deneyimlerini ve gözlemlerini anlatır, anlatıcı gerçek kişidir.
- Birinci kişili anlatım kullanılır.
- Yazar olayları üzerinden zaman geçtikten sonra kaleme alır.
- Samimi bir üslup kullanılır.
- Yazar, olayları anlatırken kendi yorumunu da katabilir.
- Kurgudan çok belge niteliği ön plandadır; tarihe, edebiyata, sosyolojiye, kültüre kaynaklık edebilir.
- Bazen mektup, fotoğraf gibi belgelerden de yararlanılabilir.
DİKKAT!
Anı ile karıştırmaman gereken metin türleri:
Günlük: Olaylar yazıldığı gün anlatılır. Anıda ise aradan zaman geçmiştir.
Otobiyografi: Yazar tüm hayatını kronolojik sırayla anlatır. Anı sadece belli bir olaya odaklanır.
Gezi yazısı: Gezilen yerler ve gözlemler anlatılır. Anıda kişisel yaşantılar ön plandadır.
Öğretici metinler ve edebi metinlerin özellikleri nelerdir?
Öğretici Metinler:
- Bilgi verme, açıklama, öğretme amacı güder.
- Açık, sade ve anlaşılır bir dil kullanılır.
- Dil genellikle göndergesel işlevde kullanılır.
- Gerçekler ön plandadır, kurguya yer verilmez.
- Objektif (nesnel) bir anlatım tercih edilir.
- Okurun düşünsel yönüne hitap eder.
- Bilgi, belge, kanıt ve kaynaklara dayanır.
- Duygusal ve sanatsal anlatım kullanılmaz.
- Didaktik (öğretici) bir üslup kullanılır.
- Somut bir yararlılık söz konusudur.
Edebi (Sanatsal) Metinler:
- Okura estetik haz verme amacı güder.
- Sanatsal anlatım ön plandadır.
- Dil genellikle sanatsal işlevde kullanılır.
- Hayal gücüne ve kurguya dayanır.
- Öznel (kişisel) bir anlatım tercih edilir.
- Duygulara, hayallere ve sezgilere hitap eder.
- Söz sanatları sıkça kullanılır.
- Üslup ve anlatımda özgünlük aranır.
- Dilin süslü, mecazlı ve çok anlamlı kullanımı vardır.
Konularına göre şiir türleri nelerdir, özellikleri nelerdir?
Şiirler konularına göre çeşitli türlere ayrılır. Bu ayrım, şiirin ele aldığı temaya yani ne anlattığına göre yapılır.
Lirik Şiir: Aşk, özlem, ayrılık, yalnızlık, sevgi gibi bireysel konuları işleyen duygusal etkisi yüksek şiirler lirik şiirdir.
Örnek:
Sensiz her geceye sığmıyor içim
Yıldızlar susuyor ağlıyor biçim
Adını anarken titriyor sesim
Kalbim değil bu, içinde çığlık…
Epik Şiir: Kahramanlık, savaş, yiğitlik gibi destansı konuları işleyen şiirler epik şiirdir.
Örnek:
Kükredi dağlarda bir yiğit sesim
Siper oldu toprağa canla nefesim
Al sancağı gökte tutan halk bizim
Yıldırım gibi düşer düşman üstüne izim!
Pastoral Şiir: Doğa, köy yaşamı, çoban hayatı gibi kırsal temaların işlendiği şiirler pastoral şiirdir.
Örnek:
Yamaçta bir çoban türkü söylerken
Rüzgar savururdu saçını erken
Kuzular dönerdi gün batımında
Toprak kokar huzur, dağlarla birken.
Didaktik Şiir: Öğretici şiir türüdür. Ahlak, erdem, din, bilim, ilim gibi konular işlenir. Amaç bir düşünceyi aşılamak veya öğüt vermektir.
Örnek:
Vakit bir nehirdir akar sessizce
Boşa geçerse gün yazılır gece
Emekle örülür hayatın yolu
Zamanı hor gören yiter gizlice
Satirik Şiir: Eleştiri ve yerginin ön planda olduğu şiirler satirik şiirdir. Toplumdaki aksaklıklar, kişisel yanlışlar vb. eleştirilir.
Örnek:
Yüzünde gülücük dilinde yalan
Her lafı döndürüp süsler bir plan
Menfaat uğruna eğilir duran
Gerçek yüzü görünce şaşıran falan.
Bu konulara daha detaylı çalışmak isterseniz aşağıdaki konu başlıklarından ulaşabilirsiniz:
Hikâye
Anı
Öğretici metinler / Edebi metinler
Konularına Göre Şiir Türleri
!!!!!!!DİKKAT!!!!!!!
Edebiyat dersi bir bütündür. MEB’in yayımladığı örnek sınavlara baktığımızda da görüyoruz ki bu konulardan önce işlediklerimiz de bu sınava dahil. Yani 1. edebiyat sınavında sorumlu olduğumuz konulardan yine sorumluyuz. Bunu dikkate alarak lütfen aşağıdaki linke tıklayıp 1. dönem 1. sınav konularına da çalışınız. Özellikle söz sanatları, imge ve açık/ örtük ileti konularına mutlaka göz atmalısınız.
