BİYOGRAFİ (YAŞAM ÖYKÜSÜ)
Toplum tarafından tanınmış; edebiyat, sanat, bilim, siyaset gibi alanlarda ün yapmış kişilerin hayatının anlatıldığı metin türüne biyografi (yaşam öyküsü) denir. Biyografi türü kökenine baktığımızda oldukça eski bir metin türüdür. Dünya edebiyatında bu türün ilk örneği 2. Yüzyılda yaşayan Eski Yunan Edebiyatı’ndan Plutarkhos’un ‘’Hayatlar’’ adlı eseridir. Bu eserde Plutarkhos, önde gelen Romalı ve Yunanlıların hayatını anlatmıştır. Amacı Yunan halklarının birbirine saygı duymalarını sağlamaktır. Bu türe Türk edebiyatında Eski Edebiyat Dönemi’nde tercüme-i hal denirdi. Aynı zamanda şairlerin hayatının anlatıldığı ‘’Şuara Tezkireleri’’ de biyografik eserlerdir.
- Edebiyatımızdaki ilk biyografik eser Ali Şir Nevai’nin 15.yüzyılda yazdığı ‘’Mecalis-ün Nefais’’ adlı şairler tezkiresidir.
- Anadolu sahasındaki ilk biyografik eser ise 16. yüzyılda Sehi Bey tarafından yazılan ‘’Heşt Behişt’’ tir.
Tanzimat Dönemi’nden sonra Batı edebiyatının etkisi ile edebiyatımızda biyografi türü de gelişmiştir. Bir kişinin hayatını anlatan biyografiler bu dönemde yazılmıştır. Yani Türk edebiyatında modern anlamda biyografiler Tanzimat Dönemi’nde yazılmıştır. Cumhuriyet Dönemi de biyografi açısından oldukça zengindir.
BİYOGRAFİNİN ÖZELLİKLERİ
- Hayatı ve eserleri ile örnek olan başarılı insanları tanıtmak amacı ile kaleme alınan yazılardır.
- Bilgilendirici bir metin türüdür.
- Biyografi nesneldir. Bu nedenle hayatı anlatılan kişi hakkında yazar; tarafsız ve gerçekçi olmalı, hayatını anlattığı kişi hakkında geniş bir araştırma yapmalı ve ele aldıklarını belgelere dayandırmalıdır.
- Açık ve anlaşılır bir dil kullanılır.
- Anlatıcı kurmaca değil gerçek anlatıcıdır ve üçüncü kişili anlatım kullanılır.
- Genellikle kronolojik bir sıra izlenir.
Edebiyatımızdaki Bazı Önemli Biyografiler:
Mecalisü’n Nefais: Ali Şir Nevai
Heşt Behişt: Sehi Bey
Latifi Tezkiresi: Latifi
Tezkiretü’l Evliya: Sinan Paşa
Kudemadan Birkaç Şair: Recaizade Mahmut Ekrem
Osmanlı Şairleri: Muallim Naci
Ömer Seyfettin’in Hayatı ve Eserleri: Ali Canip Yöntem
Tek Adam, İkinci Adam, Menderes’in Dramı: Şevket Süreyya Aydemir
İstiklal Şairi Mehmet Akif, Namık Kemal: Mithat Cemal Kuntay
Tevfik Fikret: Kenan Akyüz
Yahya Kemal’e Veda, Ahmet Haşim/ Şiiri ve Hayatı: Abdülhak Şinasi Hisar
Namık Kemal Hayatı ve Eserleri: Mehmet Kaplan
Ahmet Haşim, Atatürk: Yakup Kadri Karaosmanoğlu
…
BİYOGRAFİK ROMAN
Biyografik romanlar bir kişinin hayatının kurgusal bir biçimde anlatan romanlardır. Bu romanlarda biyografinin nesnel bilgileri romanın öznelliğiyle iç içe geçer. Gerçekte olan bir yaşam öyküsü hayali unsurlar ile beslenerek anlatılır. Edebiyatımızdaki bazı biyografik romanlar şunlardır:
- Turgut Reis: Halikarnas Balıkçısı
- Bir Bilim Adamının Romanı: Oğuz Atay
- Adı: Aylin: Ayşe Kulin
- Ülkücü Bir Yazarın Roman: Ömer Seyfettin: Tahir Alangu
- Bozgunda Fetih Rüyası: Beşir Ayvazoğlu
- Gazi Paşa: Attila İlhan
OTOBİYOGRAFİ (ÖZ YAŞAM ÖYKÜSÜ)
Toplum tarafından tanınmış; edebiyat, sanat, bilim, siyaset gibi alanlarda ün yapmış bir kişinin kendi hayatını anlattığı metin türüne otobiyografi (öz yaşam öyküsü) denir.
OTOBİYOGRAFİNİN ÖZELLİKLERİ
- Kişi, kendisini tanıtmak ve başarılarını neye borçlu olduğunu anlatmak amacı ile kaleme alır. Doğumundan otobiyografisini yazdığı zamana kadar yaşadıklarını ve hayatını anlatır.
- Kişi, kendi hayatını anlattığı için öznel ifadelere sık sık rastlanır. Öznellik olsa da gerçekler göz ardı edilmeden yazılmalıdır.
- Otobiyografide anlatıcı kurmaca değil gerçek anlatıcıdır ve birinci kişili anlatım kullanılır.
- Dil açık, anlaşılır ve sadedir.
- Türk edebiyatında fazla gelişmemiş bir türdür.
- Edebiyatımızda Katip Çelebi’nin Mizanü’l- Hak eserinin son sözü otobiyografi türünün ilk örneği kabul edilmektedir.
- Otobiyografi türünde yazılmış romanlara da otobiyografik roman denir. Edebiyatımızdaki ilk otobiyografik roman Peyami Safa’nın ”Dokuzuncu Hariciye Koğuşu” adlı eseridir. Bu kitap yazarın kendi hayatını anlattığı otobiyografik bir romandır.
Edebiyatımızdaki Bazı Önemli Otobiyografiler:
Dokuzuncu Hariciye Koğuşu: Peyami Safa
Suyu Arayan Adam: Şevket Süreyya Aydemir
Hayatım: Hasan Ali Yücel
Ya Kendim ya da Defter-i Âmalım: Yusuf Akçura
Babama: Ayşe Kulin
Hayatımın Hikâyesi: Nigar Hanım
Mavi Sürgün: Halikarnas Balıkçısı
Biyografi ve otobiyografiye benzeyen bazı türler vardır:
Monografi: Ünlü bir kişinin hayatını; bir yazarın, sanatçının yaşamını ve yapıtlarını ya da herhangi bir alanda tek bir konuyu ele alan ve onu özgün bir görüşle inceleyen uzun inceleme yazısıdır. Monografi daha ayrıntılı ve geniş çalışmalar için kullanılır.
Öz Geçmiş (CV): İş başvuruları için yazılan öz geçmiş; beceriler, deneyimler, eğitim durumu, iş tecrübesi vb. ile ilgili konularda hazırlanan kişiye ait özet bilgidir. İçerik kısa, açık ve net olmak durumundadır.
Portre: Kişiyi karakteristik özellikleriyle okuyucuya tanıtmak amacıyla yazılan edebi yazılara portre denir. Eğer anlatılan şey kişinin sadece fiziksel özelikleri ise buna fiziksel portre, kişinin duyguları ve kişiliği anlatılmışsa ruhsal portre adını alır.