Dil, insanlar arasında anlaşmayı sağlayan doğal bir araçtır. Kendisine özgü kuralları olan bir anlaşma sistemidir. Dünya üzerinde konuşulduğu bilinen ortalama 7.000 dil vardır. Bunlardan bazıları daha küçük coğrafyalarda hatta bazen sadece küçük bir topluluk tarafından konuşulurken bazıları birçok yer aşıp milyonlarca insanın iletişim kurabilmesine yardımcı olmuştur. Dilin temeli bilinmeyen zamanlarda atılmıştır. Yani dilin karanlık bir dönemi de vardır ulaşamadığımız. Ancak yazılı kaynaklardan ulaşabildiğimiz kadarıyla dili incelediğimizde dilin canlı bir varlık olduğunu görebiliriz. Bu ne demektir? Asla durağan değildir yani her an gelişmesini sürdürür. Bu sebeple de dilin kullanımından doğan türleri ortaya çıkmıştır.

Dilin kullanımından doğan türleri şunlardır:

  • Ana dil: Kişinin doğup büyüdüğü, ailece ve soyca bağlı olduğu toplumdan öğrendiği dildir. Ana dilden lehçeler ve şiveler türemiştir. Türkçe bizim ana dilimizdir.

 

  • Lehçe: Bir dilin takip edemediğimiz tarihi dönemlerden yapı, ses ve söz dizimi özellikleriyle ana dilden ayrılan koludur. Yakutça ve Çuvaşça Türkçenin lehçeleridir. Ana Türkçeden takip edemediğimiz Karanlık Türkçe denen dönemde ayrılmış kollardır. Lehçeler ile ana dil arasında büyük farklılıklar bulunur. Yakutça ve Çuvaşça da Türkçenin bir kolu olmasına rağmen Türkiye Türkçesi konuşan bir ile Yakutça konuşan biri birbirini anlayamaz, ikisi de Türkçe konuşmasına rağmen. Çünkü ikisi de Türkçenin farklı türlerini konuşmaktadır. Örneğin;

 

           Bihigi sarsıarda erde turabıt   Yakut lehçesi

(Biz sabahleyin erken kalkarız. )    Türkiye Türkçesi

 

  • Şive: Bir dilin izlenebilen tarihi dönemlerinde ayrılmış koluna şive denir. Şivelerin oluşmasının sebebi coğrafi değişikliklerdir. Azerbaycan Türkçesi, Türkmen Türkçesi, Özbek Türkçesi, Türkiye Türkçesi, Uygur Türkçesi… Şivedeki farklılıklar lehçede olduğu kadar büyük ve fazla değildir. Ortak sözcük sayısı lehçeye göre daha fazladır.

Doğum günün kutlu olsun. (Türkiye Türkçesi)

Ad günün mübarek olsun. (Azerbaycan Türkçesi)

Doğlan günün bilen. ( Türkmen Türkçesi)

 

 

  • Ağız: Belli yerleşim bölgelerine özgü olan konuşma dilidir. Karadeniz ağzı, Ankara ağzı gibi. Ağız, belli bir coğrafyada konuşulan şive içerisinde oluşan küçük kollardır. Örneğin ”mişmiş” Doğu Anadolu ağzında kayısı demektir. Egeliler mısıra ”darı”, simite  ”gevrek” der.

 

  • Jargon: Mesleki, ideolojik vb. ortaklık gösteren kişilerin kullandığı ortak dil. Tıp jargonu gibi. Tonsillit (Bademcik iltihabı), influenza (grip) gibi.

 

  • Argo: Argo, bir dilin parçası olmakla birlikte, toplumun belli bir çevresi tarafından kullanılan, kendine özgü sözcük, deyim ve deyişlerden oluşan özel bir dildir. Okul argosu, kışla argosu, gemici argosu vb. gibi, her topluluğun kendine özgü dili, argodur.