Düşünceyi geliştirme yolları bir metinde anlatılan veya anlatılmak isteneni zenginleştirmek, daha iyi ifade etmek, daha anlaşılır hale getirmek ve detaylandırmak için kullanılır. Bir düşünce metni kaleme almak istediğinizde okura vermek istediğiniz bilgiyi etkileyici bir şekilde aktarmak için düşünceyi geliştirme yollarına ihtiyacımız vardır. Örneğin ”Türkiye’de kitap okuma oranları” ile ilgili bir deneme yazmak istediğinizde ülkemizdeki kitap okuma oranlarının seneden seneye ne durumda olduğunu gösterebilir, yapılan araştırmalara dayanarak metinde istatistiklere, sayısal verilere yer verebilirsiniz. Kitap okumanın öneminden bahsederken bunu örneklendirebilir veya tanınmış bir kişinin düşüncenizi destekleyen bir sözüne yer verip onu kendi fikirlerinize tanık gösterebilirsiniz. Diğer ülkelerdeki kitap okuma oranı ile ülkemizdekini karşılaştırabilir böylelikle okura daha sağlam ve etkileyici bilgiler verebilirsiniz. Bunun gibi birçok cümle ve sonrasında işte metniniz hazır. Düşünceyi geliştirme yolları bu metinleri daha donanımlı olarak oluşturmamızı sağlayan yöntemlerdir. Bu yöntemler: tanımlama, sayısal verilerden yararlanma, örneklendirme, tanık gösterme, karşılaştırma ve benzetmedir.
Tanımlama
Herhangi bir varlığın ya da kavramın özelliklerini sıralayarak ne olduğunu açıklamaya tanım denir. Tanımlama herhangi bir kelimenin veya terimin özelliklerini ve sınırlarını belirleyerek onunla ilgili doğru fikir edinilmesine yardımcı olur. Tanım cümleleri genellikle giriş paragrafında olup ”-dır/-dir” eki veya ”denir, denmektedir vb.” sözcükler ile biter. ”Nedir?” sorusunun cevabıdır.
Örnek:
->Kişinin kendisini başkasının yerine koyarak düşünmesine empati denir. ( Bu cümle bir tanım cümlesidir. ”Empati nedir?’ sorusuna cevap verir.
->Dilbilim, dilin çeşitli yönlerini derinlemesine inceleyen bir bilim dalıdır. (Dilbilim nedir?)
–> İnsan deneyimlerini, düşüncelerini, duygularını, hayal gücünü e toplumsal gerçeklikleri dil aracılığı ile ifade eden sanatsal disipline edebiyat denmektedir. (Edebiyat nedir?)
–>Kitap, yazılı ya da basılı sayfalardan oluşan bir yayındır. (Kitap nedir?)
Sayısal Verilerden Yararlanma
Metinde anlatılanı ispatlamak amacı ile araştırma sonucu elde edilmiş istatistiksel verilerden yararlanmaktır. Sayısal verilerden yararlanmak daha objektif, güvenilir bilgiler verilmesine yardımcı olur. Objektiflik sağlar, karmaşık durumları basitleştirir.
Örnek:
–>Küresel ısınma, dünya genelinde sıcaklıkların yükselmesi ile birlikte önemli çevresel ve ekonomik değişimlere yol açmaktadır. 2023 yılı itibarıyla dünya genelindeki ortalama sıcaklık 1.2°C artmıştır. Bu artışın ekonomik etkileri giderek daha belirgin hale gelmektedir. Küresel ısınmanın tarım sektörü üzerindeki etkilerini inceleyen bir araştırmaya göre 2030 yılına kadar sıcaklık artışı nedeniyle tarımsal verimlilikte %10’luk bir düşüş yaşanması beklenmektedir. Bu düşüş özellikle su kaynaklarının azalması ve aşırı hava olaylarının sıklığının artmasıyla ilgilidir. Son 20 yılda kuraklık nedeniyle Orta Doğu ve Kuzey Afrika’daki tarım üretimi %15 oranında azalmış, gıda fiyatları %20 artmıştır.
–>2024 yılı itibarıyla Türkiye’de kitap okuma alışkanlıkları önemli bir değişim gösterdi. Yapılan bir ankete göre Türkiye’deki yetişkinlerin %42’si yılda ortalama 7 kitap okurken, bu oran 18-24 yaş aralığındaki gençler arasında %58’e çıkıyor. Ancak kırsal kesimde bu oran sadece %18 (…)
Örneklendirme
Bir fikri ya da kavramı daha anlaşılır hale getirmek amacıyla parçanın bağlamına uygun örnekler kullanmaktır. Örneklendirme parçada anlatılanı somutlaştırır. Okurun konuyu daha iyi kavrayabilmesini sağlar. Soyut bir düşünceyi somutlaştırarak insan zihninde daha net bir resim oluşmasını sağlar. Bir argümanı, düşünceyi veya fikri destekleyen örnekler vermek söylenenlerin daha güçlü ve ikna edici olmasını sağlar.
Örnek:
–>Başarı, yalnızca çok çalışmakla elde edilebilen bir şey değildir. Aynı zamanda doğru stratejileri kullanmak da çok önemlidir. Örneğin başarılı bir sporcu için sadece fiziksel olarak güçlü kalmak yeterli değildir. Aynı zamanda mental hazırlık ve strateji de gereklidir. Michael Jordan’ın basketbol kariyerine baktığımızda onun başarısının arkasında sadece yetenek değil aynı zamanda her maç öncesinde yaptığı zihin hazırlığı ve oyun stratejileri de vardır.
–> Çevre kirliliği günümüzün en büyük sorunlarından biridir ve bu sorun her geçen gün daha da büyümektedir. Örneğin, dünya çapında her yıl 8 milyon ton plastik, okyanuslara dökülmektedir. Ayrıca sanayi faaliyetlerinin artmasıyla hava kirliliği de ciddi boyutlara ulaşmıştır. Pek çok büyük şehirde mesela İstanbul’da hava kirliliği nedeniyle astım ve bronşit gibi solunum hastalıkları yaygınlaşmaktadır. Bu örnekler çevre kirliliğinin sadece ekosistemleri değil insan sağlığını da tehdit ettiğini göstermektedir.
Tanık Gösterme
Metinde anlatılan düşünceyi inandırıcı kılmak için toplum tarafından tanınan ve bahsedilen konuda yetkin bir kişinin sözüne metin içinde yer vermeye tanık gösterme denir. Metnin yazarı, konuyla ilgili kendi fikirlerini belirttikten sonra bu görüşlerinin doğruluğunu kanıtlamak amacıyla kendisi ile aynı görüşü paylaşan, tanınmış bir kişinin sözüne yer verir.
Örnek:
–>Okuma, insanın düşünce dünyasını genişletir ve hayata farklı açılardan bakma yeteneği kazandırır. Albert Einstein’ın dediği gibi ”Okumak, insanın kendisini bulmasıdır. Kitaplar, bilgiye ulaşmanın yanı sıra empati geliştirmeye ve hayal gücünü beslemeye de yardımcı olur. Düzenli okuma, insanın zihinsel ve duygusal gelişimini destekler. (…)
–>Empati, başkalarının duygularını anlamak ve onların perspektifinden bakabilmeyi gerektirir. Bu noktada Harper Lee’nin şu sözüne kulak vermek gerekir: ” Empati, karşındaki kişinin ayakkabılarıyla yürümek demektir.” Başkalarının yaşadığı zorlukları anlamak daha hoşgörülü ve anlayışlı olmayı sağlar. Empati, insanları birbirine yaklaştırır. (…)
Karşılaştırma
En az iki varlık, kavram, olgu ya da olayın benzerliklerinin ve farklılıkların belirlenerek ortaya konulmasına karşılaştırma denir. Bu teknik, bir konuyu daha iyi anlamak ve açıklamak amacıyla kullanılır. Konuları daha derinlemesine incelemeyi mümkün kılar.
Örnek:
–>İklim değişikliği, dünya genelinde hava koşullarındaki uzun vadeli değişiklikleri ifade eder ve büyük ölçüde insan faaliyetlerinin, özellikle sanayi devriminden sonra sera gazı salınımının bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Bu değişiklikler; kutuplarda eriyen buzullar, deniz seviyelerindeki yükselme ve ekstrem hava olaylarının artışı gibi belirgin etkilerle kendini gösterir. Öte yandan mevsimsel değişiklikler yılın belirli dönemlerinde doğal olarak meydana gelen sıcaklık ve hava durumu değişimlerini ifade eder. Bahar, yaz, sonbahar ve kış gibi dört ana mevsim arasındaki geçişler her yıl doğal bir döngü olarak gerçekleşir. İklim değişikliğinin doğa üzerindeki etkileri çok daha kalıcı ve yıkıcıdır. İklim değişikliği tarım, su kaynakları, enerji tüketimi gibi pek çok alanı ciddi şekilde etkilerken mevsimsel değişikliklerin insanların yaşam tarzları ve bu alanlar üzerindeki etkisi oldukça azdır.
(İklim değişikliği ile mevsimsel değişiklikler farklı yönleriyle ortaya konuş, karşılaştırılmıştır.)
–> Kitap okuma ile dijital içerik tüketimi arasındaki farklar öğrenme ve bilgi edinme şekillerini önemli ölçüde etkiler. Kitaplar; derinlemesine düşünme, analiz yapma ve uzun süreli hatırlama için ideal bir kaynaktır çünkü okuma süreci daha yavaş ve odaklanmış bir şekilde gerçekleşir. Kitaplar, yazarın düşüncelerini sistematik şekilde takip etmeyi gerektirir ve bu da okurun daha fazla dikkat ve derinlikli bir anlayış geliştirmesine yardımcı olur. Öte yandan dijital içerikler genellikle hızlı, görsel ve interaktif olup okuru anlık bilgiyle doyurur. Ancak bu durum bilgilerin daha yüzeysel algılanmasına neden olabilir. Dijital içerikler daha kısa süreli dikkat gerektirirken kitap okuma uzun süreli dikkat ve konsantrasyon ister. (…)
Benzetme
Aralarında ilgi bulunan iki ögeden zayıf olanın güçlü olana benzetilmesidir. Bu yöntem, anlatılanları daha somut ve anlaşılır hale getirmek amacı ile farklı iki şeyi ortak bir özellik üzerinden birbirine benzeterek anlatmayı sağlar. Konuyu okurun daha kolay kavrayabilmesini sağlar.
Örnek:
–> Tıpkı bir yolculuk gibi hayat da inişler, çıkışlar, beklenmedik dönüşler ve yeni başlangıçlarla doludur. ( Hayat, yolculuğa benzetilmiştir.)
–> İnsan ilişkileri bir orman misalidir. Her ağacın farklı bir hikayesi, her yaprağın farklı bir yönü vardır. (İnsan ilişkileri ormana benzetilmiştir.)
