İnsan dışındaki varlıkların (bitki ve hayvan gibi) kişi kadrosunu oluşturduğu, nazım ve nesir olarak kaleme alınabilen öğretici nitelikteki kısa öykülere fabl denir. Fabllar insan davranışları, erdemler, ahlaki değerler gibi toplumsal sorunları ele alır. Okuyuculara ya da dinleyicilere erdemli davranışların ve doğru kararların önemini vurgular. Bu metin türündeki kahramanlar aslında bazı insan tiplerini temsil eder. Bu nedenle intak(konuşturma) ve teşhis(kişileştirme) söz sanatlarından yararlanılır. Fabl için kahramanları hayvanlar ve bitkiler olan masallar da diyebiliriz. Fakat unutmayalım ki fablın kişi kadrosunda insanlar yoktur. Fabllar genellikle sonda bir öğreti içerir.

Fablın Özellikleri

  • İnsanlar arasında geçen olaylar alegorik bir şekilde genelde hayvanlar arasında geçmiş gibi anlatılır.
  • Teşhis (kişileştirme) ve intak (konuşturma) söz sanatlarından faydalanılır.
  • Nazım(şiir) şeklindedir. Son zamanlarda düz yazı (nesir) şeklinde de oluşturulduğu görülür.
  • Olaylar genellikle doğada geçer.
  • Kahramanlara bazı simgesel özellikler yüklenmiştir. (Koyun-saflık / tilki-kurnazlık/ yılan-sinsilik…)
  • Eğitici ve öğreticidir. Ders verme amacı güder. Yazar isterse bu dersi metnin sonunda verir, isterse okurun çıkarmasını bekleyebilir.
  • Verilen mesajlar evrenseldir. Dürüstlük, çalışkanlık, iyi kalplilik vb. gibi.

Fablın Bölümleri

  • Serim: Kahramanlar ve yerin tanıtıldığı giriş bölümüdür.
  • Düğüm: Olayın detaylı bir şekilde anlatıldığı, karmaşıklaştığı bölümdür.
  • Çözüm: Olayın sonuçlandığı bölümdür.
  • Öğüt: Fablın ana düşüncesinin verildiği bölümdür. Yazar isterse bunu okuyucuya bırakabilir.

 

Dünya Edebiyatında Fabl

Fabl türünün ilk örnekleri, Doğu’da Hintli Filozof Beydaba’nın “Kelile ve Dimne” adlı eseridir. Bu eserin yazım tarihi MÖ 300 kabul edilmektedir. Batı’da ilk fabl örneği, Ezop’un (Aisopos) “Ezop Masalları” adlı eseridir. Bazı romanlar da fabl özelliği göstermektedir. Örneğin George Orwell’ın Hayvan Çiftliği adlı eserinin şahıs kadrosunun çoğunluğunu hayvanlar oluşturmaktadır.

Türk Edebiyatında Fabl

13. yüzyılda yaşayan İranlı şair Sadi’nin ”Gülistan ve Bostan” adlı eserinde fabl özelliğine sahip küçük parçalar vardır. 14. yüzyılda Gülşehri’nin Fars edebiyatından çevirdiği ”Mantıku’t Tayr” eseri de fablın özelliklerini taşımaktadır. Ancak Türk edebiyatında fablın ilk ve en tanınmış örneği Şeyhi’nin mesnevi nazım şekliyle kaleme aldığı ”Harnâme” adlı eseridir. Bu eser alegorik yani sembolik bir yergi örneğidir. Aruz ölçüsü ve beyitler ile yazılmıştır. Bu fablda eşek, elindekiyle yetinmeyen ve fazlasına ulaşmaya çalışırken elindekinden de olan insanların sembolüdür. Yaşlı eşek ise aydınları temsil etmektedir. Harnâme, Türk edebiyatının ilk fabl örneği kabul edilir. Bundan sonra Tanzimat Dönemi’nde Şinasi La Fontaine’in fabllarını Türkçeye çevirmiştir. Tercüme-i Manzume isimli eserinde bu fabllara da yer vermiştir. Ahmet Mithat Efendi de ”Kıssadan Hisse” adlı eserinde çeviri fabllara yer vermiştir.

Fabl Örneği:

Ormanın birinde çok güçlü bir aslan varmış. Bir gün uyurken bir fare, aslanın ayakları arasına kıvrılıp uyumaya başlamış. Aslan da uyuyormuş, uyanınca farenin varlığını fark etmiş ama farenin ona zarar verebileceğini düşünmediği için ona hiçbir şey yapmamış ve fare uyandığında onu serbest bırakmış. Günlerden bir gün, aslan avlanırken yakalandığı bir tuzakta sıkışıp kalmış. Bunu gören fare hemen aslanın yanına koşmuş. Fare uğraşmış da uğraşmış ve sonunda aslanı kurtarmış. Aslan o gün farenin küçük dişleriyle kocaman tuzak ipini kesip kendisini kurtardığına şahit olmuş. O günden sonra, aslan ve fare arkadaş olmuşlar. Unutmayalım ki herkes herkese yardım etmeli, ben büyük o küçük dememeli. Sabır, biraz da zaman güçten öfkeden daha yaman.

 

       Masal ve Fablın Ortak Yönleri:

  • Olağanüstü özellikler gösterirler.
  • Eğitici ve öğreticidirler.
  • Sanatsal kurmaca metinlerdir.
  • Yer ve zaman belirsizdir.
  • Olaya dayalıdır.
  • Kahramanlar tip özelliği taşırlar.

 

 

        Masal ve Fablın Faklı Yönleri:

  • Fablın kahramanı çoğunlukla hayvanlarken masallarda dev, peri, insan vb. kahramanlar da mevcuttur.
  • Masallar anonimdir, söyleyeni belli değildir; fablların ise yazarı bellidir.
  • Masal tekerleme ile başlarken fabllar tekerleme ile başlamaz.
  • Masallar her zaman iyi bir son ile biter fakat fablda böyle bir kaygı yoktur.