Garip akımı Türk edebiyatında 1950’li yıllarda ortaya çıkan ve özellikle şiir alanında etkili olan bir akımdır. Bu akımın öncüleri Orhan Veli Kanık, Melih Cevdet Anday ve Oktay Rıfat’tır. ( Şairlerimizin baş harflerinden ”OMO” diye kodlama yaparak temsilcilerin daha kolay aklınıza gelmesini sağlayabilirsiniz.) Garip akımı, adını Oktay Rıfat, Melih Cevdet ve Orhan Veli’nin birlikte çıkardıkları Garip adlı kitaptan almıştır. Garip adı hem edebi bir eleştiri niteliği taşır hem de akımın özelliklerini yansıtır. Şairler, geleneksel şiir anlayışını ve dönemin sanat görüşünü eleştirmek için garip kelimesini kullanmışlardır. Bu kitapta yer alan ön söz, akımın bildirisi niteliğindedir. “Bu kitap sizi alışılmış şeylerden şüpheye davet edecektir.” kuşak bandı ile satılan bu kitap, bu anlayıştaki şairlerin şiire yepyeni bir bakış açısı getireceklerinin habercisidir. Orhan Veli Kanık tarafından kaleme alınmış ancak imzasız yayımlanan bu ön sözde yeni şiirin nasıl olması gerektiği ifade edilmiştir. Peki Garip şairleri ve şiirlerinin özellikleri nelerdir?
- Şairler, geleneksel şiir anlayışına karşı çıkarak daha sade bir üslup benimser, halkın anlayabileceği bir dil kullanmayı amaçlar. Karmaşık metaforlar ve sanatlı ifadelerden kaçınılır.
- Şiirlerin temaları genellikle günlük yaşam, sıradan insanlar ve basit olaylar üzerinedir. Şairler toplumsal gerçekleri ele alır.
- Geleneksel ölçülerden ziyade serbest ölçü kullanılır. Bu durum hem şairlere daha fazla ifade özgürlüğü sağlar hem de şiirin akışını kolaylaştırır.
- Garip akımında alay ve ironi önemli bir yer tutar. Şairler, toplumsal normları ve gelenekleri sorgularken mizahi bir dil kullanırlar.
- Aşk, hayatın anlamı, yalnızlık, ölüm ve varoluş şiirlerde sık işlenen temalardır.
- Garip akımı, Türk edebiyatında modern şiirin gelişiminde önemli bir rol oynamıştır. Daha sonraki şair ve yazarları etkilemiş, edebiyatta yenilikçi bir anlayışın önünü açmış, birçok şaire ilham kaynağı olmuştur.
- Başlıca temsilcileri: Orhan Veli, Melih Cevdet ve Oktay Rıfat’tır.
ORHAN VELİ KANIK (1914-1950)
Türk edebiyatının en önemli şairlerinden birisidir. Garip akımının da en tanınmış şairidir. 1928 yılında Melih Cevdet ve Oktay Rıfat ile birlikte ”Garip” adlı şiir kitabını yayımlayarak bu akımın temelini atmıştır. ”Akbaba” dergisinin kurucularından biridir. Varlık, Yeni Mecmua, Karakış gibi dergilerde şiirleri ve yazıları yayımlanmıştır. Orhan Veli, şiirlerinde sade bir dil ve gündelik yaşamı ön plana çıkarmıştır. Günlük konuşma diline yakın bir üslup kullanmıştır. Aşk, ölüm, doğa gibi temaları ele alırken sıradan olayları ve insanları ön plana çıkarmıştır. Şiirlerinde sıkça ironi ve mizahi unsurlara yer vermiştir. La Fontaine’in (La Fonten) fabllarını La Fontaine’in Masalları adıyla Türkçeye çevirmiştir. Birçok şiiri de dergilerde yayımlanmıştır. Garip, Vazgeçemediğim, Destan Gibi, Yenisi, Karşı şiir türündeki eserleridir. Ölümünden sonra kitapları ile dergilerdeki şiirleri ”Bütün Şiirleri” adıyla tek kitap olarak yayımlanmıştır.
MELİH CEVDET ANDAY (1915-2002)
Edebî hayatı 1936’da Varlık’ta yayımlanan Ukde şiiri ile başlayan Melih Cevdet, 1937’den itibaren Garip tarzında şiirler yazmıştır. Orhan Veli ile Oktay Rifat’ın şiirlerinin de yer aldığı Garip (1941) kitabında ilk şiirlerini yayımlamıştır. 1948’de yayımlanan Tohum şiiriyle Garip tarzından ayrılmış ve toplumcu şiire yönelmiştir. Akbaba dergisinde yazarlık yapmış, Varlık gibi pek çok dergide eserleri yayımlanmıştır. Şiirlerinde sade ve anlaşılır bir dil kullanmıştır. Toplumsal meseleleri ve bireyin toplum içindeki yerini sorgulayan temalar işlemiş toplumsal eleştirileri ve insan ilişkilerini ön plana çıkarmıştır. Sadece şiir türünde değil roman, oyun, deneme, anı, söyleşi, günlük, gezi yazısı, hikâye, mektup türlerinde eserler de vermiştir. Garip, Rahatı Kaçan Ağaç, Telgrafhane, Kolları Bağlı Odysseus, Güneşte, Yağmurun Altında şiir; Aylaklar, Gizli Emir roman; İçerdekiler, Mikado’nun Çöpleri tiyatro; Doğu- Batı, Konuşarak deneme; Akan Zaman Duran Zaman anı türündeki eserlerinden bazılarıdır. Melih Cevdet, edebi kimliği ve eserleriyle Türk edebiyatının önemli sanatçılarındandır.
OKTAY RIFAT HOROZCU (1914-1988)
1928’de Orhan Veli ve Melih Cevdet ile ”Garip” kitabını yayımladılar. Bu kitap geleneksel şiire karşı bir başkaldırı niteliğindeydi. Akbaba dergisi ve diğer edebi dergilerde şiirleri yayımlandı. Şiirlerinde gündelik yaşamı, sıradan insanları ve olayları işleyen şair aşk, yaşam, ölüm vb. temaları sade bir dil ile ele almıştır. Mizahi bir dil ile eserlerinde toplumsal normlara meydan okumuştur. Garip 1941 (Orhan Veli Kanık ve Melih Cevdet Anday’la), Yaşayıp Ölmek Aşk ve Avarelik Üstüne Şiirler, Güzelleme, Aşağı Yukarı, Karga ile Tilki, Perçemli Sokak, Aşık Merdiveni, Elleri Var Özgürlüğün, Şiirler, Yeni Şiirler, Çobanıl Şiirler, Bir Cigara İçimi, Elifli, Denize Doğru Konuşma, Dilsiz ve Çıplak, Koca Bir Yaz şiir türünde eserleriyken; Bir Kadının Penceresinden, Bay Lear, Danaburnu roman; Birtakım İnsanlar, Kadınlar Arasında, Yağmur Sıkıntısı, Toplu Oyunlar ise tiyatro türünde eserleridir.