GAZEL

Gazel, divan edebiyatının en önemli nazım şekillerinden biridir.  Çoğunlukla aşk, sevgili, aşk acısı, ayrılık, özlem gibi konuları işleyen lirik bir nazım şeklidir.

  • Beyitlerle yazılır.
  • En az 5 en fazla 15 beyitten oluşur.
  • Her beyit genellikle anlam bakımından bağımsız küçük bir şiir parçası gibidir ama bazı gazellerde konu bütünlüğü de bulunur.
  • İlk beyit kendi içinde kafiyeli diğer beyitler ilk beyitle kafiyelidir. (aa, ba, ca, da, fa…)
  • Aruz ölçüsüyle yazılır.
  • Dil ağır ve sanatlıdır. Mazmunlar kullanılır.
  • Arapça, Farsça tamlamalar ve kalıplaşmış sevgili, âşık tipleri vardır.
  • Gazelin ilk beytine matla denir.
  • Gazelin son beytine makta denir. Bu beyitte şair mahlasını (takma adını) geçirir.
  • Fuzuli, Baki, Nedim, Nabi, Şeyh Galib önemli gazel şairleridir.

Not: Matladan sonra gelen güzel ve etkileyici beyte hüsn-i matla, maktadan önce gelen güzel ve etkileyici beyte hüsn-i makta denir.

Konusuna Göre Gazeller:

Lirik Gazel: Aşk, sevgili, ayrılık, kavuşma arzusu vb. konuların işlendiği gazeller.

Rindâne Gazel: Hayata alaycı bir bakış, dünya zevkleri, mey vb. konuların işlendiği gazeller.

Şûhane Gazel: Sevgilinin anlatıldığı gazeller.

Hakimâne/ Hikemî Gazel: Hikmetli sözler ve hayat tecrübelerinin ön planda olduğu didaktik özellik taşıyan gazeller.

Bazı Önemli Kavramlar:

Taç Beyit: Şairin mahlasının geçtiği beyit.

Şah Beyit (Beytü’l Gazel): Bir gazelin en güzel beytidir. Söyleyiş ve anlam açısından diğer beyitlere göre öne çıkar.

Yek- Âhenk Gazel: Bütün beyitlerde aynı konu ve duygunun işlendiği, okura baştan sona bir bütünlük hissi veren anlam bütünlüğü olan gazeldir.

Yek Âvaz Gazel: Bütün beyitlerin aynı güçte ve güzellikte olduğu gazeldir. Gazel söyleyiş ve üslup açısından aynı tonda devam eder. ”Âvâz” ses demektir. Bu yüzden gazel baştan sona aynı ritim ve ses uyumuyla ilerler. Okura tek nefeste söylenmiş hissi verir.

Gazel Örneği:

DİVAN EDEBİYATI DİĞER NAZIM ŞEKİLLERİ ÖRNEKLERİ:

ŞARKI: Türklerin divan edebiyatına kazandırdığı bir nazım biçimidir. Bestelenmek amacıyla kaleme alınır. Murabbaya benzer. Uyak şeması aaaa/bbba/ccca… şeklindedir. İlk bendin ikinci ve dördüncü dizeleri nakarat olarak aynen tekrarlanır, sonraki bentlerin son dizeleri birinci bentin nakaratıyla aynıdır. Genellikle aşk, sevgili, ayrılık ve eğlencedir. divan edebiyatının en güzel şarkıları Nedim’in kaleminden çıkmıştır.

MURABBA: Dörder dizelik bentlerden oluşur. Bent sayısı 4-7 arasında değişir. Uyak şeması aaaa/bbba/ccca… şeklindedir. Son bentte şairin mahlası yer alır. Övgü, yergi, didaktik ve dini konularda yazılır.

RUBAİ: Tek dörtlükten oluşur. İran edebiyatına ait bir türdür. Uyak şeması aaxa şeklindedir. Kendine has 24 farklı aruz kalıbıyla yazılır. Aşk, tabiat, hayatın anlamı, ölüm ve çoğunlukla felsefi konular işlenir. Asıl anlatılmak istenen düşünce son iki mısradadır.

TUYUĞ: Türklerin divan edebiyatına kazandırdığı bir nazım biçimidir. Tek dörtlükten oluşur. Uyak şeması aaxa’dır. Aruz ölçüsüyle yazılır. Konu sınırlaması yoktur daha çok lirik ve tasavvufi konular işlenmiştir. Mahlas kullanılmaz.