Halkın ortak yaratısı olarak ağızdan ağıza, kuşaktan kuşağa aktarılan, cin, peri, dev gibi olağanüstü kişileri de olan, olağanüstü olaylara yer veren, genellikle bir tekerlemeyle ya da bir varmış, bir yokmuş gibi bir sözle başlayan bir tür halk öyküsüdür masal. İnsanlığın uzun geçmişine dayanır. Sözlü gelenekte oluşmuş ve nesilden nesle aktarılmış, yazılı forma geçtiğinde popülerlik kazanmıştır. Masal, olaya dayalı sanatsal metinlerden biridir. Masalı, öykü ve destan gibi türlerden ayıran en önemli temel özellik gerçek dışı ögeler içermesi ve anlatılanları gerçeğe benzetme çabası içinde olmamasıdır. Masallarda olaylar bilinmeyen bir zamanda geçer. Türkçede, bilinmeyen geçmiş zamana en uygun kip öğrenilen geçmiş zaman olduğundan, tüm masallar genellikle bu kiple anlatılır, görülen geçmiş zaman kipi ise hiç kullanılmaz, fakat bazen şimdiki zaman veya geniş zaman kipi kullanılır. Masallar günümüzde çocuk edebiyatı içinde değerlendirilir. Geçmiş yüzyıllarda ise, masallar sadece çocuklar için değil, büyükler içindi de; evlerde, konaklarda, hanlarda, kahvehanelerde, uzun yolculuklarda başlıca anlatı aracı idiler. Masallar fantastik ögeler içerir. Masal türü içinde oluştuğu toplumun mirasını ve değerlerini yansıtan önemli bir edebi türdür.
Masalın Özellikleri
- Sözlü edebiyatta gelişmiş anonim ürünlerdir.
- Cin, peri, dev gibi düşsel varlıkların yanı sıra insanlar ve hayvanlar da masalın kahramanı olabilir.
- Masal kahramanları genellikle çeşitli zorluklarla karşılaşır ve bu zorlukları aşmak için çaba sarf ederler.
- Gerçek dışı olayların anlatıldığı bir metin türüdür.
- Olayın geçtiği zaman net olarak belli değildir. (Bir varmış bir yokmuş…)
- Genellikle duyulan geçmiş zaman ‘-mış/-miş’ kullanılır.
- Mekân belirsizdir. Bilinmeyen bir masal ülkesinde geçer. (Kaf Dağı’nın ardında vb.)
- Tekerleme ile başlar.
- Sonunda iyi dilekte bulunulur. (‘’Onlar erdi muradına, biz çıkalım kerevetine.’’ gibi)
- Kahramanlar tek yönlüdür. İyiler hep iyi, kötüler hep kötüdür.
- Eğitici ve öğreticidirler.
- Dini motiflere rastlanmaz.
- Kısa cümlelerle yazılır, anlatımı sadedir.
- Üçlü bakışım kuralı çokça kullanılır. Gökten üç elma düşmesi, üç çocuğun olması vb.
- Yüzyıllar boyunca nesilden nesle sözlü gelenekte aktarılarak yaşatılmıştır. Sonradan yazıya geçirilmiş ve daha popüler olmuştur.
- Her kültürün kendi masal geleneği vardır. Bu masallar içinde oluştuğu toplumun değerlerini de yansıtır. Doğruluk, dürüstlük vb. kavramlar vurgulanır. Dinleyene ve okuyana hayattaki değerler anlatılır.
- Masalların sonunda iyiler kazanır, kötüler kaybeder. Genellikle masallarda iyiliğin kötülü yenmesi üzerinde durulur.
- Hem eğitici hem de eğlendiricidir.
- Günümüzde belli bir kişinin ortaya koyduğu yapma masallar da yazılmaktadır. Eflatun Cem Güney, edebiyatımızda “masalcı baba” olarak anılır. Pertev Naili Boratav’ın masallarla ilgili yaptığı iki önemli çalışma “Az Gittik Uz Gittik” ve “Zaman Zaman içinde” adı ile yayımlanmıştır. Billur Köşk Masalları, Tahir Alangu’ya aittir.
Masalın Bölümleri
- Döşeme: Giriş tekerlemesinin olduğu bölümdür. Bu tekerlemeler ile dinleyicinin ilgisi çekilir ve dinleyicinin ilgisinin çekilmesi için ahenkli sözlere yer verilir.
- Serim: Olay, yer, zaman ve kişilerin tanıtıldığı temel unsurların verildiği bölümdür.
- Düğüm: Olayın ayrıntılı anlatıldığı bölümdür.
- Çözüm: Olayın sonuca bağlandığı bölümdür.
- Dilek: Bitiş tekerlemesinin söylendiği ve dinleyicilere iyi dileklerde bulunulduğu bölümdür. Her şey güzel bir sonuca bağlanır.
Masal Örneği:
Evvel zaman içinde kalbur saman içinde develer tellal pireler berber iken ben bağda üzüm bekler, derede odun yükler iken bir varmış, bir yokmuş…
Bir zamanlar küçük bir kız varmış, Bu küçük kız hep kırmızı başlıklı bir pelerin giyermiş. Bu yüzden herkes ona kırmızı başlıklı kız diyormuş. Kırmızı başlıklı kızın hasta bir büyükannesi varmış. Bir gün annesi, kırmızı başlıklı kızdan büyükannesine yemek götürmesini istemiş. Ancak ”Giderken ormanda dikkatli ol ve sakın yoldan uzaklaşma.” demiş ve kırmızı başlıklı kız eline sepetini alıp yola koyulmuş. Orman yolundan giderken rengarenk çiçekler görmüş. ”Büyükannem bu çiçekleri gördüğüne çok sevinecek.” demiş ve çiçekleri toplamaya başlamış ama farkında olmadan da yoldan uzaklaşmış. Çiçek toplarken ormanda bir kurt ile karşılaşmış. Kurt, kırmızı başlıklı kıza nereye gittiğini sorunca kız ”Büyükanneme yemek götürmeye gidiyorum, ormanın sonundaki sarı evde oturuyor.” demiş. Kurt kırmızı başlıklı kızı yemenin planlarını yaparken o sırada bir avcının sesini duymuş ve kaçmış. Kırmızı başlıklı kız da yoluna devam edip büyükannesinin evine varmış. Kapıyı çalmış:
-Kim o?
-Benim büyükanne. Sana yemek getirdim.
-İçeri gel güzel kızım.
Kırmızı başlıklı kız, büyükannesinin sesinde bir tuhaflık olduğunu fark etmiş ancak hasta olduğu için diye düşünmüş. İçeri girdiğinde büyükannesini yatağında yatarken görmüş. Üzeri örtülüymüş, perdeler kapalı olduğu için de oda çok karanlıkmış.
-Bana yemek getirdiğin için teşekkür ederim güzel kızım. Yanıma yaklaş seni biraz seveyim.
Kırmızı başlıklı kız sepeti yatağın hemen yanına bırakmış ama büyükannesi karanlıkta çok tuhaf göründüğü için onun yanına çok yaklaşmamış ve sormuş:
-Senin kolların niye bu kadar uzun büyükanne?
-Seni daha iyi kucaklamak için.
-Kulakların neden bu kadar büyük?
-Seni daha iyi duyabilmek için.
-Gözlerin niye bu kadar kocaman?
-Seni daha iyi görebilmek için
-Dişlerin niye bu kadar uzun ve sivri büyükanne?
Kurt ”Seni daha iyi yiyebilmek için.” demiş ve yattığı yerden fırlayıp kızın üzerine atlamış. Kırmızı başlıklı kız ”İmdat! Yardım edin!” diye çığlıklar atmış. Küçük kızın sesini duyan ormandaki avcı hemen koşup gelmiş ve kırmızı başlıklı kızı kurtarmış. Meğer kurnaz kurt, büyükanneyi yemiş ve onun kılığına girmiş. Avcı, kurdun karnını açıp büyükanneyi de kurtarmış. Kırmızı başlıklı kız çok korkmuş ve üzülmüş. Büyükannesi ve avcı ”Bir daha sakın annenin sözünden çıkma.” demiş. Kırmızı başlıklı kız dersini almış. Bir daha annesinin sözünden çıkmamış ve mutlu mutlu yaşamışlar.
