Temelde şiir ve düzyazı olarak gruplanan metinler; bazı kriterlere göre örneğin gerçekle ilişkileri, metnin görevleri, yazılma amaçları, ulaşmak istedikleri hedef kitleleri, metinlerde kullanılan anlatım biçim ve teknikleri gibi ölçütlere göre sınıflandırılabilir.
Metinler, sanat metinleri (edebî metinler) ve öğretici (bilgilendirici) metinler olmak üzere ikiye ayrılır. Ayrıca sanatsal metinler ve öğretici metinler de kendi içinde tekrar gruplandırılır: Sanatsal metinler şiir ve olay metinleri olarak ayrıca ikiye ayrılır. Şiir zaten biçimsel açıdan düz yazıdan ayrılıyor. Düz yazı ise yukarıda saydığımız kriterler doğrultusunda kendi içinde ayrılıyor. Mesela olay çevresinde oluşan metinler kişi ya da varlıkların başından veya çevresinde gerçekleşen olaylar üzerine kuruludur. Öğretici metinler ise bilgi verme ya da bildirme amaçlı kaleme alınan yazılardır. 9. sınıfta sadece aşağıda bulunan tablodan ve edebi metinler ile öğretici metinlerin genel olarak özelliklerinden sorumlu tutulmaktasınız.
Edebi metinler ve öğretici metinler birçok noktada birbirinden ayrılır:
EDEBİ(SANATSAL) METİNLERİN ÖZELLİKLERİ
- Okurda estetik haz uyandırmak amacı ile yazılır.
- Dil, edebi metinlerde çoğunlukla sanatsal işlevde kullanılır.
- Sözcükler genellikle mecaz ve yan anlamları ile kullanılır. Çünkü edebi metinlerde zenginleştirilmiş bir dil mevcuttur; çağrışımlardan, simgelerden faydalanılır.
- Sanatsal metinler, kurmacadır. Gerçekleşmiş veya gerçekleşebilecek bir olay dahi olsa sanatçı her şeyi zihninde tasarlayarak anlattığından kurmacadır.
- Yoruma açık metinlerdir. Çok anlamlılık olduğu için her okuyan aynı anlamı çıkarmaz farklı anlamlar çıkarır.
- Öznellik her zaman ön plandadır.
- Yararlılık arka plandadır. Bir yararlılık elbette vardır fakat bu somut değildir, soyut bir yararlılık söz konusudur.
ÖĞRETİCİ METİNLERİN ÖZELLİKLERİ
- Bilgi vermek, ikna etmek, kanıları değiştirmek gibi amaçlar ile kaleme alınır.
- Dil, genellikle göndergesel işlevde kullanılır.
- Amaç bilgi vermek olduğu için sözcükler genellikle gerçek ve terim anlamları ile kullanılmaktadır. Mecaz ve yan anlamlardan, çağrışımlardan kaçınılır.
- Öğretici metinlerde kurmaca yapı görülmez ve anlatıcı da gerçek anlatıcıdır.
- Yazarın tek anlamlı ve açık bir metin oluşturma çabası vardır. Çok anlamlılık yoktur.
- Amaç bilgi vermek olduğunda nesnellik ön plandadır.
- Yararlılık ön plandadır. Somut bir yararlılık söz konusudur.