Duygu ve düşüncelerin etkili bir şekilde dizeler halinde anlatıldığı edebi türe şiir denir. Şiir en eski edebi ürünlerdendir. Yazıyla tanışmadığımız sözlü dönemde dahi edebiyatımızda şiir örnekleri mevcuttur. Dini törenlerde söylenen ölen kişinin ardından yaşanılan acıyı anlatan sagular, şölenlerde söylenen koşuklar, destanlar… Şiirin geçmişi çok köklüdür. Bu şiirlerden bazıları sonradan yazıya geçirilebilmiş ve günümüze kadar ulaşabilmiştir. İnsanlar duygularını uzun yıllar boyunca şiir ile dile getirmişlerdir. İnsanlığın başlangıcından beri şiir türü insanoğluna eşlik etmiştir.
Şiir, düz yazı gibi değildir. Yapı olarak kendisine has bir formu vardır. Elbette şiirin biçimsel özellikleri dilden dile, dönemden döneme veya türüne göre değişiklik gösterebilir. Ancak şiirin temel biçimsel özellikleri vardır. Bu noktada şiirin yapı özelliklerine değinmek de fayda görüyoruz ki şiiri düz yazıdan ayırt eden yönleri görebilelim:
Şiirde Yapı
- Nazım Birimi
- Nazım Biçimi
- Ölçü
- Ahenk
Nazım Birimi
Nazım birimi şiirin yapısını oluşturan temel unsurlardandır. Nazım birimi dizelerin kaçarlı gruplandığıyla ilgili bir terimdir.
Mısra (Dize): Bir şiirin her bir satırına dize ya da mısra denir. Dizeler birleşerek diğer nazım birimlerini oluşturur.
Desem ki vakitlerden bir Nisan akşamıdır, —> Dize
Rüzgarların en ferahlatıcısı senden esiyor, —> Dize
Sende seyrediyorum denizlerin en mavisini, —> Dize
Ormanların en kuytusunu sende gezmekteyim… —> Dize
- BUNU DA BİL!
Mısra-i Azade: Divan şiirinde kendi içinde anlamsal bütünlüğü olan, bağımsız dizedir. Başka bir deyişle tek dizelik şiirlerdir. Şiirdeki diğer mısralar ile bağlantısı yoktur.
Örnek:
Gönüldendir şikayet kimseden feryadımız yoktur. (Nev’i)
Mısra-i Berceste: Yine divan şiirinde bazen şiirin içinde göze çarpan, şiirin anlamsal açıdan en güzel mısrasıdır.
Örnek:
Yürü hür maviliğin bittiği son hadde kadar
‘’İnsan alemde hayal ettiği müddetçe yaşar.’’
Nazım birimi denildiğinde şiirin ‘’kaçarlı dize grupları’’ ile yazıldığına bakmalıyız.
2. Beyit: Art arda gelen iki dizeden oluşan nazım birimine beyit denir. Beyit daha çok divan edebiyatı döneminde yazılan şiirlerde kullanılmıştır.
Örnek
Vefa her kimseden kim istedim ondan cefa gördüm
Kimi kim bîvefa dünyada gördüm bîvefa gördüm
Kime kim derdimi izhar kıldım isteyip derman
Özümden bin beter derd ü belaya mübtela gördüm
Mükedder hatırımdan kılmadı bir kimse gam def’in
Safadan dem uran hemdemleri ehl-i riya gördüm
3. Dörtlük: Dörder dizeden oluşan nazım birimidir. Halk edebiyatı döneminde yazılan şiirlerde genellikle dörtlük nazım birimi kullanılmıştır.
Örnek:
Bir vakta erdi ki bizim günümüz
Yiğit belli değil mert belli değil
Her kes yarasına derman arıyor
Deva belli değil dert belii değil
Adâlet kalmadı hep zulüm doldu
Geçti şu baharın gülleri soldu
Dünyanın gidişi acayip oldu
Koyun belli değil kurt belli değil
4.)Bent: Üç ve üçten fazla dizeden oluşan nazım birimidir. Divan şiirinde mısra ve beyit dışındaki bütün nazım birimlerine bent denmiştir.
Örnek:
Zeytin ağacının karanlığıdır
Elindeki elma ile başlayan…
Bir yakut yüzükte aydınlanan sır,
Sıcak ve minnacık yüzündeki kan,
Zeytin ağacının karanlığıdır.
Zambaklar en ıssız yerlerde açar,
Ve vardır her vahşi çiçekte gurur.
Bir mumun ardında bekleyen rüzgar,
Işıksız ruhumu sallar da durur,
Zambaklar en ıssız yerlerde açar.
Nazım biçimi, nazım türü, ölçü ve ahenk unsurları ile ilgili bilgiye aşağıdaki linklere tıklayarak ulaşabilirsiniz:
Nazım biçimleri dönem dönem ayrıntılı olarak işlenmiştir:
Divan Şiiri (10.SINIF 3. ÜNİTE)
Dini- Tasavvufi Halk Şiiri (Tekke Şiiri) (10.SINIF 3. ÜNİTE)
Âşık Tarzı Halk Şiiri (10.SINIF 3. ÜNİTE)
Anonim Halk Şiiri (10.SINIF 3. ÜNİTE)
