ŞİİR (NAZIM)
Duygu, çağrışım ve izlenimlerin dizeler halinde, etkili ve estetik bir şekilde dile getirildiği sanatsal metin türüne şiir denir. Şiir, metin türleri içinde ”Coşku ve Heyecanı Dile Getiren Metinler” başlığı altındadır. İnsanlığın en eski edebi ürünleri şiir şeklinde söylenmiştir. Çünkü şiirde duygular, hisler ön plandadır. Ölçülü ya da ölçüsüz, uyaklı ya da uyaksız her şiirde önde olan unsur duygulardır. Serbest bir şiir de olsa, ahenk unsurları olmasa da ön planda her zaman bir duygu mutlaka vardır. Zaten şiiri düz yazıdan yani bir romandan, hikâyeden yahut bir masaldan ayıran en önemli özelliği de budur. Çünkü şiir dediğimiz edebi tür, gerçeği gerçekte olduğu gibi değil imgelerle yani sembolleştirerek anlatır. Her zaman olanı olduğu gibi vermez çağrışımlar kullanır. Şiir metin türü dönemden döneme farklılık gösterir. En eski zamanlardan bu yana çok farklı şiir anlayışları ortaya çıkmıştır. Hem şekil olarak hem de muhteva yani içerik olarak farklı şiir türleri ortaya çıkmıştır. Tabii ki öncelikle şiiri oluşturan unsurları bilmeliyiz:
ŞİİRİN BİÇİM (ŞEKİL) UNSURLARI
Şiirin biçimsel unsurlarını 3 başlık altında inceleriz:
Nazım Birimi
Nazım Biçimi ve Nazım Türü
Şiirde Ahenk
NAZIM BİRİMİ
Şiiri oluşturan dize gruplarına nazım birimi denir. Şiirin en küçük birimi dizedir. Şiiri oluşturan her bir satıra dize(mısra) denir. Nazım birimi, şiirin kaçarlı dize gruplarıyla yazıldığını ifade eder. Türk şiirindeki nazım birimleri şunlardır:
-Beyit: Aynı ölçüde yazılmış, arasında anlamsal bağ olan yani biçimsel ve anlamsal bütünlük oluşturan iki dizelik nazım birimidir. Daha çok Divan şiirinde yaygın olarak kullanılmıştır. Örneğin aşağıdaki şiirlerin nazım birimi beyittir.
Görüp ahkâm-ı asrı münharif sıdk u selâmetten
Çekildik izzet ü ikbâl ile bâb-ı Hükûmet’ten
Usanmaz kendini insan bilenler halka hizmetten
Mürüvvet-mend olan mazlûma el çekmez iânetten
… Namık Kemal
Aşk derdiyle hôşem el çek ilâcumdan tabîb
Kılma dermân kim helâküm zehri dermânundadur
Fuzûlî
-Dörtlük: Anlamsal ve biçimsel bütünlük taşıyan dört dizeden oluşan bölümlere dörtlük adı verilir. İslâmiyet Öncesi Türk Edebiyatı ve halk şiirinde yaygın olarak görülür. Aşağıdaki şiirin nazım birimi dörtlüktür.
Uzun ince bir yoldayım
Gidiyorum gündüz gece
Bilmiyorum ne haldeyim
Gidiyorum gündüz gece
Dünyaya geldiğim anda
Yürüdüm aynı zamanda
İki kapılı bir handa
Gidiyorum gündüz gece
… Aşık Veysel
-Bent: Anlamsal ve biçimsel bütünlük taşıyan 3 ve 3’ten fazla dizeden oluşan bölümlere bent denir. Aşağıdaki şiirin nazım birimi benttir.
Hoyrattır bu akşamüstüler daima. Gün saltanatıyla gitti mi bir defa Yalnızlığımızla doldurup her yeri Bir renk çığlığı içinde bahçemizden, Bir el çıkarmaya başlar bohçamızdan Lavanta çiçeği kokan kederleri; Hoyrattır bu akşamüstüler daima. Dalga dalga hücum edip pişmanlıklar Unutuşun o tunç kapısını zorlar Ve ruh, atılan oklarla delik deşik; İşte, doğduğun eski evdesin birden Yolunu gözlüyor lamba ve merdiven, Susmuş ninnilerle gıcırdıyor beşik Ve cümle yitikler, mağlûplar, mahzunlar... Ahmet Muhip Dranas
NAZIM BİÇİMİ
Bir şiirin biçimsel özelliklerine göre kazandığı dış yapı özelliğine nazım biçimi denir. Yani şiirin nazım birimi, uyak düzeni ve ölçüsüne göre kazandığı özelliğinin adıdır.
(9. sınıfta sadece bu tablolardan sorumlusunuz. Detaylarından sorumlu değilsiniz. Bu sebeple yalnızca tablolar aşağıda verilmiştir.)
NAZIM TÜRÜ
Bir şiirin konusuna yani içeriğine göre aldığı isimdir.
AHENK UNSURLARI
Şiirde ölçü (hece ölçüsü, aruz ölçüsü) , uyak, aliterasyon, asonans gibi ahengi sağlayan unsurlara aşağıdaki linke tıklayarak ulaşabilirsiniz.
