Seyircilerin önünde sahnede canlandırılmak üzere yazılan metinlere tiyatro denir. Tiyatro, göstermeye bağlı sanatsal metinler içerisindedir. Kökenine baktığımızda ilkel topluluklarda MÖ 6. yüzyılda dinsel törenlerde ortaya çıkmış, temelleri bu tarihlerde atılmıştır. Eski Yunan’da törenlerde din adamlarının Dionysos’un acıklı hayatını anlatırken oluşan diyaloglar ve yapılan taklitler zamanla gelişerek tiyatro sanatını ortaya çıkarmış ve aslında buna bağlı olarak trajedi dediğimiz tür de oluşmuştur. Sonradan hayatın gülünç yanlarının anlatılması ile de komedi ortaya çıkmıştır. Ancak tiyatro asıl gelişimini Rönesans’tan sonra göstermiştir. 17. yüzyılda hayatın hem acıklı hem de komik yanlarının seyirciler önünde canlandırılması ile dram ortaya çıkmıştır. 9. sınıf müfredatında sadece ”Batı Tiyatrosu” olduğu için bu bölümden ”Batı Tiyatrosu” ile ilgili bilgilere ulaşabilirsiniz. Geleneksel Türk tiyatrosuna yazımızın sonundaki linke tıklayıp ulaşabilirsiniz.
BATI TİYATROSU
1)TRAJEDİ (TRAGEDYA)
Trajedi, izleyicide heyecan, acıma, korku gibi duygular uyandıran ve bu duyguları hissettirirken ruhu tutkulardan arındırmayı hedefleyen, insanları kötülüklerden uzak tutmayı güden, bir kahramanın yaşadığı kederli olayları ciddi ve yüceltilmiş, soylu bir üslup ile anlatan tiyatro türüdür. Trajedinin özellikleri:
- Yüce değerler arasındaki çatışma ile insan ruhunu arındırmayı amaçlar.
- Konularını tarih ve mitolojiden alır. Gündelik hayatta olanlar trajedinin konusu olamaz. Erdem bildirmeyen basit olaylar konu edilmez.
- Trajedide kişiler prens, kral, kraliçe vb. soylular ve Tanrı, Tanrıça gibi doğaüstü varlıklardır. Yine gündelik hayattaki kişiler trajedide kahraman olamazlar.
- Dil, soyludur. Seçkinlerin kullandığı dildir. Kaba ve argo söylemlere yer verilmez.
- Vurma, vurulma, öldürme, yaralama gibi kötü olaylar sahnede gösterilmez. Ya sahne gerisinden birisi vasıtası ile ya da koro aracılığı ile seyirciye bildirilir.
- Manzum (şiir) şeklinde yazılır.
- Ara vermeden bir bütün halinde oynanır. Ancak beş bölümden oluşur. Epizot denilen bu bölümlerin bitip diğerinin başladığını seyirci koro sayesinde öğrenir.)
- Üç birlik kuralına uymak zorundadır. (Üç Birlik Kuralı: Zaman, yer ve olay birliğine verilen addır. Konu 24 saat içerisinde yani tek bir zaman diliminde, tek bir mekanda ve tek bir olay ile gerçekleşmelidir.)
- Trajedinin en önemli temsilcileri: Aiskhylos, Sophokles, Euripides, Racine ve Corneille’dir.
2) KOMEDİ (KOMEDYA)
Eski Yunan’da klasik trajediye tepki olarak doğmuş; insanların ve olayların komik, gülünç ve aksayan yanlarını işleyen, izleyiciyi güldürürken aynı zamanda da düşündürmeyi hedefleyen tiyatro türüdür. Komedinin özellikleri:
- Toplumsal çelişkilerin komik taraflarını vurgulayarak seyircileri güldürmeyi ve güldürürken düşündürmeyi amaçlar.
- Konularını günlük yaşamdan alır.
- Komedide kişiler çoğunlukla halktan seçilir.
- Dilde (üslüpta) soyluluk aranmaz. Günlük konuşma dili kullanılır. Kaba ve argo söylemlere yer verilebilir.
- Vurma, vurulma, öldürme, yaralama gibi kötü olaylar sahnede canlandırılır.
- Manzum olarak yazılır. Ancak 17. yüzyıldan sonra nesir ile (düz yazı) yazılan türleri de olmuştur. Manzum ya da nesir şeklinde yazılabilir, diyebiliriz.
- Ara vermeden bir bütün halinde oynanır. Trajedi gibi beş bölümden oluşur. Yine koro da bulunur.
- Üç birlik kuralına uyulur.
- En önemli temsilcileri: Aristophanes, Moliere, Plautus, Benjamin Jonson’dur.
- Komedinin türleri bulunur:
⇒İnsan karakterinin komik ve aksak yanlarını işleyenlere karakter komedisi denir. (Moliere- Cimri)
⇒Toplumun komik ve aksak yanlarını işleyenlere töre komedisi denir. (Moliere- Gülünç Kibarlar, Şinasi- Şair Evlenmesi)
⇒Olayların merak uyandıracak biçimde ilginç anlatıldığı ve amacın sadece güldürmek oluğu komedi türüne entrika komedisi denir. (Moliere-zoraki Tabip)
3) DRAM
Klasik trajediye tepki olarak çıkmış, romantizm ile birlikte ortaya çıkan, trajedinin kurallarını yıkmayı hedefleyen ve trajedi le komedinin birleşimiyle şekillenen tiyatro türüne dram denir. Hayatın hem acıklı hem de gülünç yanlarını anlatan türdür dram. Dramın özellikleri:
- Toplumun örf, adet ve ahlaki değerlerine seslenmeyi, kişiye toplumsal hayattaki görevini hatırlatmayı amaçlar.
- Konusunu tarihten veya günlük yaşamdan alabilir.
- Dramda kişiler soylular veya halktan yani toplumun her kesiminden seçilebilir.
- Hem komik hem de acıklı olaylar bir arada verilebilir.
- Dilde soyluluk, seçkinlik aranmaz. Kahramanın sınıfına göre şekillenen bir üslup vardır.
- Vurma, vurulma, öldürme, yaralama gibi kötü olaylar sahnede canlandırılabilir.
- Mitolojik değil ulusal değerler ön plana çıkar.
- Hem nazım hem de nesir şeklinde kaleme alınabilir.
- Üç birlik kuralına uymak zorunda değildir.
- Perde sayısı yazarın isteğine bağlı olarak değişir.
- En önemli temsilcileri: Victor Hugo, Shakespeare, Goethe, Schiller’ dir.
Aşağıdaki linke tıklayarak ”Geleneksel Türk Tiyatrosu” konusuna ulaşabilirsiniz.
⇓