Site icon Edebiyat Hocam | Lise Türkçe ve Edebiyat Konu Anlatımları ve Testler

10. SINIF 2. DÖNEM 1. SINAV ÇALIŞMA KÂĞIDI (Yeni Müfredat)

Destan nedir ve özellikleri nelerdir?

Bir milletin başından geçen ve derin izler bırakan savaş, göç, doğal afet vb. olayların; kahramanlık gösteren kişilere olağanüstü özellikler yüklenerek anlatıldığı manzum (şiirsel) metin türüne destan denir. Özellikleri şunlardır:

 

Destanlar kaça ayrılır? Özellikleri nelerdir?

Destanlar doğal destan ve yapay destan olmak üzere ikiye ayrılırlar:

1.Doğal Destanlar: Bir ulusun yaşadığı büyük bir olayın sözlü kültürde gelişmesiyle oluşan destanlardır. Doğal destanlar üç safhada oluşurlar:

               Oluşum (doğuş- çekirdek) aşaması: Toplumu derinden etkileyen bir olay yaşanır ve seçkin bir kahraman ön plana çıkar.

               Yayılma aşaması: Olay, dilden dile dolaşır ve dönemin ozanları tarafından şiirleştirilerek daha ahenkli anlatılır.

               Derleme aşaması: Uzun bir süre geçtikten sonra bir şair tarafından yazıya geçirilir.

2.Yapay Destan: Bir şairin tarihi bir olayı destan türünde yazmasıyla oluşan destanlardır.

DİKKAT!

Doğal destanlar ile yapay destanlar arasındaki benzerlikler:

Doğal destan ile yapay destanlar arasındaki farklar:

 

 

Dünya edebiyatındaki önemli doğal destanlar nelerdir?

 

İslâmiyet öncesinde Türk edebiyatındaki doğal destanlar nelerdir? 

Alp Er Tunga Destanı:  ( Saka hükümdarı Alp Er Tunga’nın hayatı ve İran ile yaptığı savaşlar anlatılır.)

Şu Destanı:  (MÖ 4. Yüzyılda yaşadığı düşünülen Şu adlı Saka hükümdarının Make­donya hükümdarı İskender ile yaptığı savaşlar anlatılır.)

Oğuz Kağan Destanı (Büyük Hun hükümdarı Mete Han’ın hayatı ve savaşları anlatılır.)

Attila Destanı (Batı Hun hükümdarı Attila’nın yaşamını ve kahramanlıklarını anlatır. Attila, Almanların Nibelungen Destanın’nda ‘Etzel’ olarak geçmektedir.)

Bozkurt Destanı (Göktürklerin bir düşman baskınıyla kılıçtan geçirildikten sonra, baskında sağ kalan tek gençle bir dişi bozkurttan yeniden türediklerini anlatır.)

Ergenekon Destanı (Savaşta yenilen Türkler Ergenekon adlı bir bölgeye yerleşerek burada 400 yıl kadar yaşar. 400 yıl sonra buraya sığmaz olurlar ve çevrelerindeki demirden bir dağı eritip, oradan çıkıp tekrar yayılırlar.)

Türeyiş Destanı (Uygur hakanı kızlarını insanlarla evlendirmek istemediği için Tanrı’ya yalvarır. Tanrı, kurt suretinde görünerek hakanın kızı ile evlenir ve destana göre Uygur Türkleri bu evlilikten türerler.)

Göç Destanı: Türeyiş Destanı’nın devamı niteliğindedir. Türkler, değerini bilmedikleri için kutsal taşı Çinlilere verirler. Bunun sonucunda Tanrı tarafından cezalandırılırlar. Ülkelerinde açlık ve kuraklık başlayınca göç ederler.)

  

İslâmiyet’in kabulünden sonra Türklerdeki doğal destanlar nelerdir?

Türkler, İslamiyet’i kabul ettikten sonra her alanda köklü bir değişim evresine girdiler. İslâmiyet etkisindeki Türk destanlarında eski yaşama dair izler görülürken İslam’ın etkisi de yadsınamayacak şekilde çoktur.

 

Dünya edebiyatındaki önemli yapay destanlar nelerdir?

 

Türk edebiyatındaki yapay destanlar nelerdir?

 

Efsane nedir? Özellikleri nelerdir?

Dini içerikli efsaneler, yaradılış efsaneleri, tarihsel olay ve kişileri içeren efsaneler, olağanüstü kahramanları konu edinen efsaneler.

Destan ve efsane arasındaki benzerlikler nelerdir?

 

Destan ve efsane arasındaki farklar nelerdir?

                DİKKAT!

                Efsaneler ve masallar da birbirine benzer fakat birkaç önemli noktada onları ayırt edebilirsiniz. Masallarda yer, zaman belli değildir. Dini, kutsal motifler ve inandırıcılık gibi bir çaba yoktur!

Dünya edebiyatında roman: Roman türünün ilk örneklerini 15. Yüzyılda Fransız yazar Rabelais vermiştir. Ancak Miquel de Cervantes’in yazdığı ‘Don Kişot’ roman türünün ilk örneği kabul edilir. Çünkü bu eser, gerek kurgusu gerekse anlatım özellikleri açısından o zamana kadar yazılmış eserlerden oldukça farklıdır. Yine de romanın en başarılı örneklerinin 19. Yüzyılda verilmeye başlandığı kabul edilir. Bu dönemde realizm ve romantizm akımlarının etkisiyle roman türü karakteristik özellikler taşımaya başlamıştır.

 

Türk edebiyatında ilkler:

 I. Tanzimat Dönemi roman anlayışı ve romancıları ile ilgili bilgi veriniz.

Türk edebiyatına roman türü Tanzimat ile birlikte girmiştir. Bu dönem yazarları genellikle sosyal konuları işlediler. Bu nedenle bu dönem verilen ürünler genellikle toplumsal eserlerdir. Yazarlar, toplumu bilinçlendirmek için edebiyatı bir araç olarak gördüler.

  Romanın edebiyatımıza girişi Yusuf Kamil Paşa’nın Fransız yazar Fenelon’un Telemak adlı eserinin çevirisi Tercüme-i Telemak ile olmuştur.

Ahmet Mithat Efendi: Ömrü boyunca yazdığı için ‘yazı makinesi’ olarak bilinir. Farklı alanlarda eserleri vardır. ( Edebiyatımızdaki ilk hikâyeyi unutma: Letaif-i Rivayat)

Romanlarında Batı kültürünü aktarmak istemiştir. Eserlerini entrikalar üzerine kurmuştur. Olayların akışını kesip okura bilgi vermiştir. Bu da romanlarının teknik açıdan kusurlu olmasına neden olmuştur. İyileri ödüllendirip kötüleri cezalandırmıştır.

Romanları: Felatun Bey ile Rakım Efendi, Hasan Mellah, Çengi, Henüz On Yedi Yaşında, Müşahedat, Esaret, Yeniçeriler, Dürdane Hanım, Dünyaya İkinci Geliş…

 

Şemsettin Sami: Edebiyatımızın ilk yerli romanı Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat’ın yazarıdır.

 

Namık Kemal:  Edebiyatımızdaki ilk romantik romancıdır. Ona göre roman, halkı eğitmenin bir aracıdır. İlk edebi romanımız olan İntibah ile ilk tarihi romanımız Cezmi’nin yazarıdır.

II. Tanzimat Dönemi roman anlayışı ve romancıları ile ilgili bilgi veriniz.

Romanlar birinci döneme göre daha başarılıdır. Batılı anlamda realist, psikolojik roman denemesi ve köy hayatı ile ilgili romanlar bu dönemde yazılmıştır. Olayların akışına yazar tarafından yapılan müdahale azalmıştır.

Samipaşazade Sezai:  Türkçenin sadeleşmesini gerektiğini savunsa da betimleme yaparken Türkçeden uzaklaşmıştır. Yazarın tek romanı Sergüzeşt’tir.

Recaizade Mahmut Ekrem: Edebiyatımızın ilk realist romanı olan ‘Araba Sevdası’ nın yazarıdır. Teknik açıdan zayıf bir roman olsa da önemli bir eserdir. Fransızca ve Osmanlıca kelimeleri eserlerinde fazlasıyla kullanmıştır. Farklı türlerde eserleri de vardır.

Nabizâde Nazım: Edebiyatımızdaki ilk köy romanı olan -bazı kaynaklar uzun hikâye olarak alır- Karabibik’in yazarıdır. Aynı zamanda Türk edebiyatındaki ilk psikolojik roman denemesi olan ‘Zehra’ adlı eser de kendisine aittir.

Servetifünun Dönemi roman anlayışı ve romancıları ile ilgili bilgi veriniz.

Tanzimat ile başlayan Türk romancılığı Servetifünun Dönemi’nde gelişmeye devam etmiştir. Tanzimat romancılarındaki teknik hatalar bu dönemde kaybolmuştur.

 

Halit Ziya Uşaklıgil: Bu dönemin en büyük nesir ustasıdır. Romanlarında kahramanların iç dünyasına eğilmiştir. Realizm akımının etkisindedir. Dili ağırdır. Mai ve Siyah adlı romanı Batılı anlamda romancılığın ilk örneği kabul edilir. Aşk-ı Memnu da batılı anlamda kaleme aldığı bir diğer romanıdır.

Romanları: Mai ve Siyah, Aşk-ı Memnu, Sefile, Nemide, Bir Ölünün Defteri, Kırık Hayatlar, Ferdi ve Şürekası…

Mehmet Rauf: Halit Ziya’dan etkilenmiştir. Kişinin iç dünyasını başarıyla işlemiş ve yansıtmıştır. Romantik duyguları ve hayalleri anlatır. Edebiyatımızın ilk psikolojik romanı olan ‘Eylül’ün yazarıdır.

Romanları: Eylül, Ferda-yı Garam, Genç Kız Kalbi, Define, Garam-ı Şebab, Son Yıldız, Bir Aşkın Tarihi…

Hüseyin Cahit Yalçın: ‘Nadide’ ve ‘Hayal İçinde’ adında iki tane roman yazmıştır. Fransızcadan çevirdiği ‘Edebiyat ve Hukuk’ adlı makale ile Servetifünun dergisinin kapanmasına neden olmuştur.

Hüseyin Rahmi Gürpınar: Sanat anlayışı Servetifünun dönemi diğer sanatçılarından farklıdır. Romanlarında İstanbul mahallelerindeki hayatı, insanları gerçekçi bir şekilde işlemiş ve yansıtmıştır. ‘Sokağı edebiyata getiren sanatçı’ olarak bilinir. Romanlarında toplumsal eleştiri dikkat çekmektedir.

Romanları: Şık, Şıpsevdi, Gulyabani, Kuyruklu Yıldız Altında Bir İzdivaç, Mürebbiye, Nimetşinas…

Milli Edebiyat Dönemi roman anlayışı ve romancıları ile ilgili bilgi veriniz.

Halide Edip Adıvar: Milli Mücadele’de aktif rol oynamıştır. İyi bir hatiptir. Sivil olmasına rağmen rütbe almış ve savaş kahramanı sayılmıştır. Realizmin etkisindedir. Eserlerinde kadın hakları savunuculuğu yapmıştır. Sık sık dil yanlışları yaptığı, kılçıklı bir dil kullandığı için eleştirilmiştir. Eserleri:

 

Yakup Kadri Karaosmanoğlu: Eserlerinde Türk toplumunun Tanzimat’tan Cumhuriyet’e yaşadığı krizleri başarılı bir şekilde yansıtmıştır. Romanlarındaki başlıca tema, Türk toplumunun yaşam tarzı ve sorunlarıdır. Yakup Kadri’nin eserlerinde sağlam bir gözlemcilik ve ona dayanan kuvvetli bir gözlem hemen göze çarpar. Romancılığıyla öne çıkmış; hikâye, anı, mensur şiir, makale, deneme ve tiyatro türlerinde de eser vermiştir.

 

Reşat Nuri Güntekin: Anadolu insanının yaşantısını, sorunlarını, kişisel duygularını, inançlarını süssüz, yapmacıksız, yalın bir şekilde dile getirmiştir. Diyalogları canlıdır. ‘Çalıkuşu’ eseriyle tanınmıştır. İlk dönem romanlarında yeni kurulmakta olan devletin toplumsal sorunlarını gerçekçi biçimde gözlemlemiş ve yansıtmıştır. İkinci dönem romanlarında bozulan insani ilişkileri ve ahlaki yapıyı ele almıştır. Romanlarında güçlü bir gözlemciliğe dayanan realizm ve canlı bir üslup vardır. Eserlerindeki kahramanlar genellikle tek yönlüdür. Eserleri:

 

Romantizm akımının özellikleri nelerdir?

 

Realizm akımının özellikleri nelerdir?

 

Natüralizm akımının özellikleri nelerdir?

Dünya edebiyatı: Emile Zola, Guy De Maupassant, Goncourt Kardeşler, Alphanse Daudet, Ernest Hemingvay, John Steinback, Henrik İbsen…

Türk edebiyatı: Hüseyin Rahmi Gürpınar, Nabizade Nazım…

BAŞARILAR

DİKKAT!

Bu bir sınav çalışma kâğıdı olduğu için konular kısaca açıklanmıştır. Bu konulara daha da detaylı çalışmak isterseniz aşağıdaki başlıklara tıklayarak konuların daha uzun ve bol örnekli haline ulaşabilirsiniz. 

DESTAN ÜNİTESİ

EFSANE ÜNİTESİ

ROMAN ÜNİTESİ

Exit mobile version