Halk edebiyatı içerisinde söyleyeni bilinmeyen (anonim) ürünlerden oluşan bir şiir geleneğidir. Sözlü geleneğin bir parçası olarak şiirler yine halk edebiyatı döneminde oluşmuş ve nesilden nesle aktarılmıştır. Ancak sözlü olarak yayılırken söyleyeni unutulmuş ve yazıya geçirildiğinde söyleyeni bilinmediği için anonim olarak adlandırılmıştır. Türk edebiyatında anonim olan çok fazla şiir bulunmaktadır. Âşık edebiyatından farkı söyleyeninin bilinmemesidir.
Anonim Halk Şiiri Özellikleri:
- Halkın ortak duygu ve düşüncelerini yansıtır.
- Şiirler sözlü gelenek ile ağızdan ağıza dolaşarak günümüze ulaşmıştır. Bu sebeple oluştuğu andaki ilk hallerini koruyamamış olma ihtimalleri yüksektir.
- Dil sadedir.
- Dörtlüklerle söylenmiştir.
- Yarım uyak, cinaslı uyak ve rediflere yer verilmiştir.
- Hece ölçüsü kullanılmıştır.
- Şiirler ezgiyle söylenmiştir.
- Aşk, doğa, özlem, kahramanlık vb. temalar işlenmiştir.
Anonim Halk Şiiri Nazım Şekilleri:
Mani:
- Dört dizeden oluşur.
- Genellikle 7’li hece ölçüsü ile söylenir.
- Uyak şeması aaxa şeklindedir.
- Üçüncü mısranın serbest oluşu söyleme kolaylığı sağlar.
- İlk iki dize hazırlık içindir. Asıl anlatılmak istenen son iki dizede verilir. Bu nedenle ilk iki dizeye doldurma mısra denir.
- Çoğu aşk ile ilgili olsa da övgü, yergi, ramazan vb. gibi çeşitli konularda da söylenmiştir.
- Doğaçlama ve belli bir ezgi ile söylenir.
Ayva külde pişer mi?
Gül yanaktan düşer mi?
Sen orada ben burda,
Bana gülmek düşer mi?
DİKKAT!
Manilerin farklı çeşitleri vardır:
Düz Mani: 7 hecelidir. Dört dizeden oluşur, aaxa şeklinde uyaklanır.
Bahçede hanımeli
Derdinden oldum deli
Âlemde hüner odur
Sevmeli sevilmeli
Kesik mani: İlk dizesi 7 heceden azdır. Bu sebeple kesik mani denir. Cinaslı uyak kullanıldığı için cinaslı mani diye de adlandırılır. ( Kesikli maninin dize sayısı bazen dörtten fazla da olabilir.)
Yaradan
Tabip anlar yaradan
Cümlenin ver muradın
Benim de ver Yaradan
Yedekli Mani: Düz maninin sonuna maninin uyağına uygun birkaç dize eklenmesiyle oluşturulur. Kesikli maniden farkı, yedekli manide cinaslı uyak kullanılmamasıdır. Artık mani de denilir.
Bülbülün yuvasına
Gül girer rüyasına
Bülbül güle aşık
Mecnun da Leyla’sına
Mecnun Leyla der iken
Erişti Mevla’sına.
Deyiş: İki kişinin karşılıklı söylediği manilerdir.
Altınım alma beni
Dillere salma beni
Götür sarrafa göster
Kalp isem alma beni
Altınım aldım seni
Dillere saldım seni
Sarraf seni neylesin
Beğendim aldım seni
Türkü: Kendine has bir ezgi ile söylenen anonim halk edebiyatı nazım şeklidir.
- Nadir de olsa söyleyeni belli türküler vardır.
- Türküleri toplayıp bir araya getiren kişilere türkü derleyen denir. Anonim türküler genelde derleyicisinin adı ile anılır.
- Yöreden yöreye farklılık gösterir.
- Dörtlüklerle ve hecenin 7’li, 8’li, 11’li kalıpları kullanılarak söylenmiştir.
- Aşk, kahramanlık, doğa, gurbet vb. temalar işlenmiş; halkın derdini, neşesini yansıtmıştır.
- Bent ve kavuştak olmak üzere iki bölümden oluşur. Bent, asıl sözlerin bulunduğu bölümlerdir. Kavuştak ise her bendin sonunda tekrarlanan nakarat kısmıdır.
Çarşamba'yı sel aldı Bir yar sevdim el aldı
Keşke sevmez olaydım ---> BENT
Elim koynumda kaldı
Oy ne imiş ne imiş aman aman Kaderim Böyle İmiş Gizli Sevda çekmesi aman aman --->KAVUŞTAK Ateşten gömlek imiş Yılan çıkar kamışa Su ne yapsın yanmışa ---> Bent Yarinden ayrılmışa Oy ne imiş ne imiş aman aman Oy ne imiş ne imiş aman aman Kaderim Böyle İmiş Gizli Sevda çekmesi aman aman ---> Kavuştak Ateşten gömlek imiş
Ağıt: Ölen kişinin arkasından duyulan acıyı, üzüntüyü dile getirmek yaptığı yiğitlikleri anlatmak için söylenen şiirlerdir.
- İslâmiyet öncesi Türk edebiyatındaki sagunun karşılığıdır.
- Ölçüsü, dize sayısı ve uyak şeması her zaman düzenli değildir. Bu nedenle nazım şeklinden ziyade nazım türü özelliği gösterir.
- Bu nazım türünün divan edebiyatındaki karşılığı ‘’mersiye’’dir.
- Anonimdirler. Fakat aşık edebiyatındaki koşma nazım şekliyle oluşturulan ağıtların söyleyeni bellidir. Bu nedenle bu ürünler aşık tarzı halk edebiyatı içinde değerlendirilir.
Yozgat yaylasında bir garip kuşum Elveda sizlere akrabam eşim Doymadım dünyaya on sekiz yaşım Onun için açık gider gözlerim ... Yüküm kervan yüklü savran gidiyor Sürmedim sefayı devran gidiyor Ziya'm ciridine kurban gidiyor Onun için kapanmıyor gözlerim
Ninni:Çocukları uyutmak için bir ezgiyle söylenen şiirlerdir.
- Ölçüsü, dize sayısı ve uyak şeması her zaman düzenli değildir. Bu nedenle nazım şeklinden ziyade nazım türü özelliği gösterir.
- Kalıplaşmış söz grupları bulunur.
- Genellikle tek dörtlükten oluşur.
Ninnilerin benim olsun Uykularım senin olsun Akan sular ömrün olsun Ninni yavrum, kuzum ninni