Bir yazarın gezip gördüğü yerlerden edindiği bilgi ve izlenimlerini anlattığı metin türüne gezi yazısı (seyahatname) denir. Bu bilgiler sadece gezilip görülen yerlerin doğal güzellikleri ve tarihi eserleri değildir. O bölgede yaşayan insanların gelenek, görenekleri, yaşam tarzları; sosyal, ekonomik vb. hayatları ile de ilgilidir.
Gezi yazısının tarihi çok eskilere dayanmaktadır. Heredot’un ”Heredot Tarihi”, Marco Polo’nun Seyahatname eseri , İbn-i Batuta’nın seyahat notları gezi yazısının dünyadaki en eski örnekleri kabul edilir. Türk edebiyatında ise Seydi Ali Reis’in Mir’atül Memalik (Memleketlerin Aynası) adlı eseri, gezi yazısının ilk örneği kabul edilir. Fakat bu türde en büyük üne 17. yüzyılda yaşayan Evliya Çelebi sahiptir. 10 ciltten oluşan bir seyahatname kaleme almıştır.
Önceden farklı yerleri gezen insanlara seyyah denilirdi. Şimdilerde gezgin diye tabir ediliyor. Edebiyatımızda birçok yazarın kaleme aldığı diğer edebi türlerinin yanı sıra gezi yazıları da bulunmaktadır.
Not: Zamanında yabancı ülkelere elçilik göreviyle giden devlet adamlarının orada gördüklerini yazdıkları sefaretnameler de gezi yazısı özelliği taşımaktadır.
Gezi Yazısının Özellikleri
- Seyahatname olarak da bilinir.
- Gezilip görülen yerler anlatılır ancak yazar sadece bununla sınırlı kalmaz. O yerlerin coğrafi ve mimari özelliklerinin yanı sıra örf ve adetler, kültürel yapı vs. de anlatılır.
- Okuyucuya anlatılan mekanın atmosferi hissettirilir.
- Çoğu kez kronolojik zamanla kaleme alınır.
- Sade ve açık bir dil kullanılır.
- Anlatıcı gerçektir, kurmaca değildir.
- Gezi yazıları fotoğraflar ve görseller ile desteklenebilir.
- Ağırlıklı olarak betimleyici ve öyküleyici anlatım kullanılır.
- Roman, anı vb. gibi başka edebi türlere de kaynaklık edebilir.
BUNU DA BİL!
Tanzimat’ dan itibaren önemli gezi yazıları ve yazarları:
- Avrupa’da Bir Cevelan- Ahmet Mithat Efendi
- Hac Yolunda, Avrupa Mektupları- Cenap Şahabettin
- Seyahat Jurnali-Direktör Ali Bey
- Frankfurt Seyahatnamesi- Ahmet Haşim
- Deniz Aşırı, Bizim Akdeniz, Tuna Kıyıları… – Falih Rıfkı Atay
- Anadolu Notları- Reşat Nuri Güntekin